Budowa macicy
Na pierwszy rzut oka macica kształtem przypomina gruszkę. Znajduje się w centralnej części miednicy mniejszej, między odbytem i pęcherzem moczowym. W dolnej części łączy się z pochwą, a w górnej poprzez jajowody z jajnikami. Jest niedużym organem, który osiąga 6-8 cm długości, ok. 4 cm szerokości, i waży 50-60 g. Charakteryzuje ją bardzo duża elastyczność, ponieważ może parokrotnie powiększać swoją objętość. Standardowa pojemność wynosi zaledwie kilka mililitrów, ale w dziewiątym miesiącu ciąży może wzrosnąć nawet do 5 litrów. Jak zatem zbudowana jest macica?
Macicę tworzą cztery odcinki:
- szyjka macicy – zwężenie na dole macicy, łączące ją z pochwą. Szyjka ma kanał, który umożliwia przemieszczenie nasienia do jamy macicy podczas stosunku płciowego.
- cieśń macicy – jest to połączenie trzonu macicy z jej szyjką. Około 12 tygodni po zapłodnieniu wnętrze cieśni służy za miejsce rozwoju zarodka, gdyż nie mieści się on już wewnątrz jamy macicy. Cieśń macicy nie bierze udziału w skurczach porodowych.
- trzon macicy – najgłębiej położona część macicy, a także część najgrubsza i najszersza. W trzonie macicy znajduje się jama macicy, gdzie po zapłodnieniu rozwija się zarodek.
- dno macicy – to najdalej położona część trzonu macicy, łącząca się z częściami macicznymi jajowodów. W ciąży dno macicy zmienia swoje położenie, unosząc się w stronę mostka, pod koniec jednak opada na wysokość pępka.
Oprócz tego, warto wiedzieć, że macica składa się z trzech warstw:
- błony śluzowej (endometrium),
- mięśniówki (mioometrium),
- błony surowiczej (surowicówka).
Macica – funkcje
Budowa macicy jest złożona i każda z jej części pełni istotną rolę związaną z cyklem menstruacyjnym, zagnieżdżeniem się zarodka, rozwojem płodu, ciążą i jej przebiegiem oraz samym porodem. Do głównych jej funkcji należy:
- Implantacja i rozwój zarodka - po zapłodnieniu komórki jajowej przez plemnik, zarodek przemieszcza się do macicy i następuje tu etap implantacji, czyli zagnieżdżenia. Przez kolejne miesiące w macicy rozwija się płód.
- Ciąża i rozwój płodu – macica dostarcza optymalne warunki dla rozwoju płodu podczas ciąży. Mięśniówka macicy (mioometrium) rozszerza się, dostosowując się do rosnącego dziecka.
- Menstruacja - jeśli nie dojdzie do zapłodnienia komórki jajowej, przygotowana do przyjęcia zarodka błona śluzowa macicy (endometrium) złuszcza się i dochodzi do krwawienia, czyli miesiączki.
- Produkcja hormonów - macica wydziela hormony: estrogen i progesteron, które wpływają na regulację cyklu menstruacyjnego, utrzymanie ciąży i inne funkcje związane z kobiecym układem rozrodczym.
- Poród - w czasie ciąży, macica rozszerza się, dostosowując się do rosnącego płodu. Podczas porodu, skurcze macicy pomagają w wypchnięciu dziecka na świat.
- Podtrzymywanie narządów miednicy mniejszej - macica podtrzymuje inne narządy miednicy mniejszej: pęcherz moczowy i jelita.
- Odbiór nasienia - macica odbiera i transportuje nasienie do jajowodów, gdzie może dojść do zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik.
Najczęstsze choroby macicy
Macica jest dość małym organem, podatnym na różne stany zapalne – wywołane infekcjami, schorzeniami, zakażeniami wirusowymi czy bakteryjnymi. Kiedy zmiany są inwazyjne, mogą powodować poważne problemy z zajściem w ciążę, w konsekwencji do diagnozy niepłodności, które zapewnia klinika leczenia niepłodności. Regularnie wykonywane badania ginekologiczne, dają szansę na zapobiegnięcie wielu poważnym schorzeniom, w tym na zmniejszenie ryzyka ewentualnych problemów z płodnością, i cieszenie się zdrowiem oraz witalnością.
- Czasami ciężko jest samodzielnie zaobserwować kobietom, że coś niepokojącego dzieje się w ich drogach rodnych, zarówno jeżeli mamy do czynienia z drobnymi zaburzeniami, jak i ciężkimi choroby nowotworowymi. To niestety może skutkować przeoczeniem właściwego momentu na wdrożenie odpowiedniego leczenia. Warto zatem wykonywać regularne badania kontrolne u ginekologa. Profilaktyka pozwoli zawczasu zapobiec w wielu wypadkach poważnym konsekwencjom, tj. niepłodności, a nawet skomplikowanym i inwazyjnym operacjom, po to aby ratować życie kobiety – wyjaśnia dr n. med. Magdalena Ziętara, specjalistka ginekologii i położnictwa z Kliniki Bocian w Łodzi.
Do najczęściej występujących chorób w obrębie macicy należą:
- mięśniaki macicy,
- polipy szyjki macicy,
- endometrioza,
- rak szyjki macicy,
- rak endometrium.
Mięśniaki macicy
Mięśniaki macicy to zazwyczaj nowotwory o charakterze niezłośliwym, które rozwijają się z jej tkanki mięśniowej. Najczęściej występują u kobiet w wieku 30 - 40 lat, ale mogą rozwinąć się również u młodszych, jak i starszych pań. Rozmiar, kształt i lokalizacja tych zmian chorobowych znacznie się różnią.
Ze względu na umiejscowienie rozróżnia się mięśniaki:
- podsurowicówkowe - zlokalizowane pod błoną pokrywającą macicę od zewnątrz;
- śródścienne - umiejscowione wewnątrz ściany macicy;
- podśluzówkowe - wpuklające się do jamy macicy.
Mogą być również:
- uszypułowane - połączone ze ścianą macicy szypułą, czyli pasmem tkanki łącznej;
- szyjkowe – znajdujące się w obrębie szyjki macicy i uwypuklające się w kierunku pochwy.
W niektórych przypadkach mięśniaki mogą być przyczyną niepłodności u kobiety. Guzy zlokalizowane przy ujściu jajowodów powodują chociażby ich niedrożność. Mięśniaki podśluzówkowe utrudniają zagnieżdżenie się zarodka. Z kolei mięśniaki śródścienne powodują zbyt obfite miesiączki i krwawienia między cyklami.
Jeśli chodzi o rozmiary mięśniaka, to może pozostawać bardzo mały przez długi czas i nagle szybko rosnąć lub rosnąć powoli przez kilka lat. Dlatego, warto regularnie wykonywać badania diagnostyczne USG. Niektóre mięśniaki możemy uwidocznić w histeroskopii, a inne podczas laparoskopii. Leczenie guzów jest potrzebne w przypadkach, gdy ich objawy są dokuczliwe lub ich obecność jest przyczyną niepłodności i powikłań ciąży. W innych przypadkach ich regularna obserwacja zazwyczaj jest wystarczająca.
Polipy szyjki macicy
Polipy macicy tworzą się w wyniku zaburzeń hormonalnych – zwłaszcza przez wysoki poziom estrogenów. Charakteryzuje je nieprawidłowy rozrost błony śluzowej. Mogą osiągnąć wielkość od kilku milimetrów do nawet kilku centymetrów. Rozwijają się u kobiet w różnym wieku, ale ryzyko ich pojawienia się zwiększa się u pań przechodzących menopauzę lub będących już po okresie przekwitania.
W zależności od miejsca ich usytuowania wyróżnia się polipy szyjkowe oraz polipy endometrialne. U kobiet starających się o dziecko mogą one utrudniać uzyskanie ciąży bądź prowadzić do poronień. Diagnostyka i sposób leczenia zależą od rozmiaru zmiany, miejsca występowania, jak również od tego czy jest ona łagodna, czy też nowotworowa. Jaka jest ścieżka postępowania medycznego? Polipy macicy leczy się terapią hormonalną, albo przez wykonanie zabiegu łyżeczkowania. Coraz częściej do usuwania polipów stosuje się zabieg histeroskopii. Dzięki temu, że histeroskop zakończony jest kamerą, to pozwala wykryć nawet bardzo małe zmiany i je usunąć. Następnie, pobrany materiał, oddaje się do badania histopatologicznego, aby ocenić czy zawierają komórki nowotworowe.
Endometrioza
Charakteryzuje się obecnością błony śluzowej macicy – endometrium – poza jamą macicy. Jest to choroba trudna do zdiagnozowania i może prowadzić do wielu powikłań oraz problemów zdrowotnych, w tym również do niepłodności. Najczęściej zmagają się z nią młode kobiety w wieku rozrodczym. Zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu wyróżnia się cztery stadia zaawansowania choroby:
- minimalny,
- łagodny,
- umiarkowany,
- ciężki.
Powyższy podział powstał ze względu na skalę natężenie schorzenia, oraz wielkość i umiejscowienie zmian chorobowych.
U zdrowej kobiety w ciągu miesiąca endometrium powiększa się, a podczas menstruacja złuszcza. W przypadku pacjentki chorej na endometriozę, komórki błony śluzowej, nieprawidłowo zlokalizowane poza jamą macicy, mogą powodować silny ból, rozwój zrostów i guzków, a nawet krwawienie.
Najczęściej w takim przypadku endometrium pojawia się w:
- jamie brzusznej,
- jajnikach,
- jajowodach,
- otrzewnej miednicy.
Endometriozę dosyć trudno jest zdiagnozować. Zdarza się czasem, że chorobę wykrywa się całkowicie przypadkowo. Jednym z przykładów, w których następuje jej rozpoznanie, to moment, w którym para bezskutecznie stara się o ciążę. Wtedy pacjentów poddaje się bardzo szczegółowym, specjalistycznym badaniom. Diagnostyka niepłodności, obejmuje wiele istotnych etapów, i właśnie dzięki temu, specjaliści mogą wykryć przyczynę niepłodności, w tym również endometriozę.
Rak szyjki macicy
Ten nowotwór rozwija się głównie przez wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Jest to infekcja przenoszona najczęściej drogą płciową. Nie każda jednak odmiana HPV powoduje poważne problemy zdrowotne. Niestety, przez to, że wiele kobiet w Polsce nie wykonują regularnie badań cytologicznych, to raka szyjki macicy wykrywa się często dosyć późno. Dlatego tak istotne są rutynowe badania kontrolne dróg rodnych. Wczesne zdiagnozowanie choroby umożliwia nieinwazyjny zabieg, po którym powikłania są rzadkością.
Objawem raka szyjki macicy mogą być:
- nieregularne cykle miesiączkowe,
- krwawienie po stosunku,
- krwawienie po menopauzie,
- upławy o brzydkim zapachu,
- zaparcia,
- częstomocz,
- bóle podbrzusza i okolic lędźwiowych.
Poza zarażeniem się wirusem HPV, niebezpiecznym czynnikiem są:
- palenie tytoniu,
- infekcje narządu rodnego (chlamydioza, rzeżączka, wirus opryszczki, wirus cytomegalii),
- liczne ciąże i porody (więcej niż 5),
- dieta ubogą w witaminę C.
Jak leczy się raka szyjki macicy? Ścieżka terapeutyczna zależy od stopnia zaawansowania nowotworu w chwili rozpoznania i decyzji związanej z posiadaniem potomstwa. Najbardziej skuteczna jest operacja. W bardzo wczesnych stopniach zaawansowania, zwłaszcza u młodych, chcących zachować płodność kobiet, wystarczy usunięcie szyjki macicy i węzłów chłonnych miednicy. Daje to pacjentkom szanse na ciążę i urodzenie dziecka w przyszłości.
Rak endometrium
Nazywany również rakiem trzonu macicy. Jest to często występujący nowotwór złośliwy narządu rodnego kobiety, który rozwija się w błonie śluzowej pokrywającej wnętrze trzonu macicy, czyli endometrium. Zwykle diagnozuje się go u kobiet po menopauzie, czyli między 50. a 70. rokiem życia, ale może wystąpić również u młodszych pań.
Jakie są objawy raka endometrium? Niestety nie istnieją skuteczne badania profilaktyczne, które pomagają wykryć wczesnego bezobjawowego raka endometrium. Ale rak endometrium zazwyczaj daje dość wcześnie charakterystyczne objawy, tj.: plamienia i krwawienia z dróg rodnych. Występując w większości przypadków po menopauzie, wśród starszych pacjentek wzbudza niepokój i skłania do odbycie wizyty u lekarza. Z tego właśnie powodu większość przypadków raka endometrium wykrywa się wcześnie, a rokowania wyleczenia optymistyczne. Dlatego cały czas warto obserwować organizm, aby w porę wdrożyć wszystkie dostępne ścieżki leczenia.
Jak widać macica jest bardzo ważnym narządem w układzie rozrodczym. Dlatego też dbając o nią, każda kobieta powinna regularnie, raz w roku, odwiedzić ginekologa i wykonać badania kontrolne – cytologie, USG, oraz samodzielnie monitorować swój cykl menstruacyjny. Tylko poprzez profilaktykę i świadomość, jak jest istotna, można zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważniejszych chorób.
