Wiek kobiety i szansa na ciążę
Okres maksymalnej płodności kobiety występuje między jej 20. a 25. rokiem życia, po którym ten potencjał powoli spada. Największe szanse na zajście w ciążę, sięgające ok. 20-25% w każdym cyklu miesięcznym, mają dwudziestolatki. Tymczasem u trzydziestolatek są już mniejsze i wynoszą ok. 15-20%, a po 35. roku życia płodność kobiet jeszcze bardziej się obniża. Odkładanie planów rodzicielskich w dużej mierze jest zdeterminowane współczesnym stylem życia, w tym sytuacją osobistą, zawodową czy materialną. Stąd nie zawsze kobiety chcą i mogą zajść w ciążę w okresie potencjalnie najlepszym z punktu widzenia biologii.
Zmniejszenie rezerwy jajnikowej
Rozpatrując kwestię kobiecej płodności i wieku, nie sposób wspomnieć o rezerwie jajnikowej. Co się zatem kryje pod tą nazwą? Rezerwa jajnikowa to krótko mówiąc określony potencjał reprodukcyjny jajników, z jakim rodzi się kobieta, czyli ilość pęcherzyków zdolnych do wzrostu i przeobrażenia w dojrzałą komórkę jajową. W przeciwieństwie do mężczyzn, kobiecy organizmy nie produkuje nowych gamet, a jedynie magazynuje ich określoną ilość od momentu urodzenia. Ta liczba stale maleje, w różnym tempie, w zależności od wieku i innych czynników:
- płód płci żeńskiej posiada około 7 milionów pęcherzyków,
- nowonarodzone dziewczynki mają ich już między 1 a 2 miliony,
- przy pierwszej miesiączce jajniki magazynują ich już tylko ok. 400 000,
- w okolicach menopauzy pozostaje natomiast jedynie kilkaset pęcherzyków.
W czasie całego okresu reprodukcyjnego kobiety dojrzewa między 400 a 500 komórek jajowych. Pozostałe pęcherzyki pierwotne ulegają procesowi apoptozy, czyli naturalnej śmierci komórki. Moment wyczerpania rezerwy jajnikowej zależy od zdrowia organizmu, czynników genetycznych, trybu życia i wielu czynników środowiskowych, lecz nie można go zupełnie uniknąć.
Osłabienie jakości oocytów i zmniejszenie szansy na zapłodnienie
- Wraz z wiekiem i zmniejszeniem rezerwy jajnikowej pogarsza się też jakość oocytów. Najważniejsze zaburzenia dotyczą chromosomów jąder komórkowych. Im starsza komórka jajowa, tym większa szansa, że powstały z niej zarodek będzie miał nieprawidłową ilość materiału genetycznego, co zazwyczaj uniemożliwia bezpieczny przebieg ciąży – zaznacza dr n. med. Izabela Nowak, ginekolog-położnik, specjalistka ds. leczenia niepłodności z Kliniki Bocian w Szczecinie. U kobiet po 30. roku życia długość fazy lutealnej cyklu może skracać się, częściej występują tzw. cykle bezowulacyjne, podczas których nie może dojść do zapłodnienia. Procesy postępujące w starzejącym się organizmie wpływają też negatywnie na tkanki jajnika, co może skutkować chociażby degeneracją komórek i ich włóknieniem.
Choroby i zaburzenia
Zmniejszenie rezerwy jajnikowej i osłabienie jakości komórek jajowych to nie jedyne przeszkody stawiane kobietom starającym się o ciążę w późniejszym wieku. Rośnie wśród nich ryzyko wystąpienia zaburzeń i chorób układu rozrodczego, takich jak:
Mogą one utrudniać bezpieczne zapłodnienie oraz przebieg ciąży.
Powikłania ciąży a wiek kobiety
Z wiekiem rośnie również ryzyko utraty ciąży - u dwudziestolatek wynosi ok. 10%, natomiast u trzydziestolatek jest to już ok. 25%, natomiast w wieku 45 lat ryzyko to wynosi ponad 50%. Wraz z minięciem okresu maksymalnej płodności częściej pojawia się niebezpieczeństwo wystąpienia poważnych powikłań ciąży. Należą do nich chociażby:
- ciąża pozamaciczna,
- nadciśnienie tętnicze,
- stan przedrzucawkowy,
- cukrzyca ciążowa,
- nieprawidłowości chromosomalne płodu - np. zespół Downa,
- poród przedwczesny,
- ograniczenie wewnątrzmacicznego wzrastania płodu,
- łożysko przodujące.
Diagnostyka płodności i rezerwy jajnikowej
Warto, by kobiety, które chcą w przyszłości zostać mamami, profilaktycznie wykonywały podstawowe badania ginekologiczne z USG oraz sprawdzały swoją gospodarkę hormonalną. Taka kontrola pozwala wykryć ewentualne nieprawidłowości w działaniu układu rozrodczego, przedwczesne wygasanie czynności jajników, jak również ocenić rezerwę jajnikową.
- AFC - badanie ultrasonograficzne, pomaga określić liczbę pęcherzyków antralnych, czyli gotowych do dalszego rozwoju. Lekarz wykonujący USG ocenia również strukturę jajników, jajowodów i macicy oraz grubość endometrium (błony śluzowej macicy). Badanie wykrywa także ewentualne wady anatomiczne i nieprawidłowe zmiany w obrębie kobiecych narządów rodnych.
- Badania hormonalne - w celu skontrolowania funkcjonowania układu rozrodczego ważne jest oznaczenie LH, hormonu luteinizującego stymulującego organizm do owulacji oraz FSH, hormonu folikulotropowego. Zbyt duże stężenie FSH sygnalizuje o przedwczesnym wygasaniu czynności jajnika. Kontrola tego hormonu pozwala ustalić, czy kobieta nie ma zaburzeń płodności związanych na przykład ze zbyt wczesnym pojawieniem się menopauzy. Badanie wartości LH pomaga natomiast w diagnostyce PCOS i innych zaburzeń hormonalnych. Do tego lekarz może zlecić badanie innych hormonów wpływających na płodność m.in. prolaktyny, progesteronu, estradiolu, testosteronu, hormonów tarczycowych. Wiele informacji na temat rezerwy jajnikowej dostarcza także oznaczenie AMH (hormon antymüllerowski).
- Odpowiednio wcześnie zdiagnozowane zaburzenia w zakresie zdrowia i zdolności rozrodczych, pozwalają podjąć działania, które mogą uchronić kobietę przed niepłodnością. Badania powinny wykonać zwłaszcza kobiety z nieregularnymi i bolesnymi cyklami menstruacyjnymi, a także panie po 30 roku życia, które jeszcze nie rodziły dzieci, a planują macierzyństwo i te, które mimo długich starań nie mogą zajść w ciążę – zaznacza dr n. med. Izabela Nowak, specjalistka ds. leczenia niepłodności z Kliniki Bocian w Szczecinie.
Zaburzenia płodności związane z wiekiem – leczenie
W zależności od rodzaju zaburzeń powodujących niepłodność wdrażane są odpowiednie metody leczenia. Stosowana jest farmakoterapia, w tym m. in. stymulacja hormonalna, zabiegi, czasem jednak niezbędne jest zastosowanie metod wspomaganego rozrodu – takich jak inseminacja, czy in vitro. W przypadku, gdy kobieta nie ma już własnych komórek jajowych zdolnych do zapłodnienia, może również rozważyć skorzystanie z anonimowego dawstwa oocytów.
